Udar i uraz mózgu to częste przyczyny nagłych hospitalizacji w oddziałach neurologicznych i chirurgicznych. Udar mózgu to zespół kliniczny nagłych lub szybko rozwijających się różnych objawów ogniskowych mózgu wywołanych niedokrwieniem lub krwotokiem mózgu. Udar niedokrwienny lub krwotoczny może być wywołany wieloma różnymi chorobami. Ze względu na liczne możliwe powikłania i stosunkowo dużą wczesną śmiertelność, zarówno udar, jak i uraz mózgu, są traktowane jako stany zagrożenia życia wymagające szybkiego i odpowiedniego postępowania, zgodnie z określonymi zaleceniami. Mimo leczenia prowadzą do różnych następstw powodujących długotrwałą niesprawność.

Wspólnymi następstwami udaru i urazu mózgu mogą być następujące stany kliniczne:

• niedowład(połowiczny, kończyny, kończyn dolnych),
• zaburzenia mowy: afazja, dyzartia,
• uszkodzenie nerwów czaszkowych,
• padaczka,
• zaburzenia funkcji poznawczych,
• depresja, apatia,
• odleżyny,
• zwiększone ryzyko infekcji.

Następstwo definiuje się jako powstały w wyniku choroby-udaru lub urazu mózgu i utrzymujący się dłużej stan uszkodzenia struktury lub zaburzeń funkcji układu nerwowego. Następstwo kliniczne może być trwałe: np. niedowład połowiczny lub przejściowe np. depresja. Następstwa kliniczne udaru bądź urazu są zwykle złożone i mnogie i wymagają kompleksowego i wielokierunkowego leczenia. Chorych po udarach często określa się jako słabo zmotywowanych. Stan ten często wynika z zaburzenia złożonych czynności poznawczych, takich jak: pamięć, percepcja, zaburzenia porozumiewania się-afazje.

Zaburzenia poznawcze, które mogą występować po udarach mózgu nienależące integralnie do afazji to: agnozja (zaburzenia spostrzegania),apraksja (zaburzenia ruchowe), zaburzenia uwagi, myślenia, pamięci, zaburzenia funkcji wykonawczych, agrafia(zaburzenia pisania), aleksja( zaburzenia czytania), akalkulia (zaburzenia liczenia).

Zaburzeniem mowy i języka często występującym po udarach jest afazja. Do głównych objawów afazji należą: anomia (opuszczanie słów), zaburzenia fluencji słownej, zaburzenia artykulacji, agramatyzm, paragramatyzmy, parafrazje, zaburzenia powtarzania, zaburzenia prozodii, zaburzenia rozumienia wypowiedzi.

Proces rehabilitacji chorych po udarze powinien rozpocząć się jak najszybciej. Należy pamiętać, że procesy naprawcze w mózgu po krwotoku czy rozległym niedokrwieniu muszą trwać przez wiele tygodni, a nawet miesięcy i powodują znaczące możliwości uczenia się nowych funkcji.

Rehabilitacja afazji jest zazwyczaj długotrwałą, żmudną pracą odbudowania utraconych funkcji. Jednak przy prawidłowo ustawionej pracy z pacjentem i rodziną małymi krokami w niedalekim czasie, zauważalne są postępy, pojawia się nadzieja i wiara na poprawę zdrowia. Niestety wzrastają liczby pacjentów afatycznych, chociaż technika medyczna i profilaktyka przeciwudarowa jest coraz lepsza.

Tekst opracowany na podstawie materiałów oraz udziału w konferencji Interdyscyplinarne aspekty neurorehabilitacji osób dorosłych, 28 listopada 2015, Wieliczka.

Katarzyna Pstrucha

neurologopeda, członek Polskiego Towarzystwa Neurologopedycznego.